روان‌درمانی مراجع محوررواندرمانی مراجع محور، یکی از مباحث مطرح شده در علم روان‌شناسی بوده و به روشی از درمان اشاره دارد که متمرکز بر درمانجو و مراجع است. راجرز معتقد بود که، تنها راه کشف و ارزیابی شخصیت بر اساس تجربه‌های ذهنی فرد یعنی، از طریق مطالعه میدان تجربه آن فرد است. اگر چه راجرز این ارزیابی حوزه میدان تجربی شخص را تنها رویکرد ارزشمند می‌داند، اما بلافاصله اشاره می‌کند که این روش مصون از خطا نیست. این شیوه روان‌درمانی پژوهش‌های زیادی را سبب شده و کاربرد وسیعی را در درمان اختلالات روانی پیدا کرده است. ۱ - مقدمهکارل رانسوم راجرز، روان‌شناس آمریکایی، با داشتن سال‌ها تجربه بالینی گسترده، یکی از صاحب‌نظران مشهور در زمینه روان‌درمانی است. [۱]
نیکخو، محمدرضا، مباحث عمده در روان‌درمانی، ص۴۰، تهران، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵، چاپ اول.
وی یکی از پرکارترین و بانفوذترین روان‌شناسان می‌باشد. روش او پدیدارشناسی و دیدگاهش انسان‌گرایی است. [۲]
شاملو، سعید، روان‌شناسی شخصیت، ص۱۴۱، تهران، رشد، ۱۳۸۲، چاپ هفتم.
۲ - پیش‌فرض‌های راجرزراجرز، چند پیش‌فرض درباره ماهیت انسان مطرح کرد و روش‌های گوناگونی را برای شناخت و درک بهتر آدمی به کار بست. ۱- درک دیگران، تنها از زاویه احساس و ادراک خودشان یعنی در دنیای پدیدار شناختی (phenomenological world) خود آن‌ها امکان‌پذیر است. پس برای درک دیگران باید در جستجوی راهی بود که آن‌ها توسط آن، رویدادها را تجربه می‌کنند. زیرا دنیای پدیدارشناختی هر کس اساسی‌ترین تعیین کننده رفتار و عامل بی‌همتایی اوست. ۳ - مبتکرراجرز را مبتکر رویکرد معروف به روان‌درمانی دانسته‌اند که در آغاز به درمان بی‌رهنمود (Nonpective therapy) یا درمان متمرکز بر درمانجو معروف بود و اخیرا به درمان متمرکز بر شخص شهرت یافته است. این شیوه روان‌درمانی پژوهش‌های زیادی را سبب شده و کاربرد وسیعی را در درمان اختلالات روانی پیدا کرده است. راجرز معتقد بود که، تنها راه کشف و ارزیابی شخصیت بر اساس تجربه‌های ذهنی فرد است. یعنی، از طریق مطالعه میدان تجربه او. اگر چه راجرز این ارزیابی حوزه میدان تجربی شخص را تنها رویکرد ارزشمند می‌داند، اما بلافاصله اشاره می‌کند که این روش مصون از خطا نیست. ۴ - ویژگیهایکی از مهمترین خصوصیات درمان مراجع – محور اعتقاد به ویژگی‌های ماهیت انسان است. اعتقاد به ارزشمندی انسان از اصول اساسی نظریه راجرز درباره ماهیت انسان است. در این شیوه اعتقاد بر آن است که انسان منطقی، اجتماعی، پیش‌رونده و واقع‌بین است. [۴]
شفیع‌آبادی، عبدا... و ناصری، غلامرضا، نظریه مشاوره و روان‌درمانی، ص۱۶۰، تهران، نشر دانشگاهی، ۱۳۸۰، چاپ هشتم.
از دیدگاه نظریه مراجع – محور، انسان تمایل به رشد و یا نیاز به تحقق‌بخشی به خویشتن دارد. ارگانیزم نه تنها سعی می‌کند خود را حفظ کند، بلکه می‌کوشد خویش را در جهت وحدت، کمال و خودمختاری سوق دهد. [۵]
شفیع‌آبادی، عبدا... و ناصری، غلامرضا، نظریه مشاوره و روان‌درمانی، ص۱۶۱، تهران، نشر دانشگاهی، ۱۳۸۰، چاپ هشتم.
۴.۱ - شاخص‌های عمدهشاخصهای عمده این روش عبارتند از: ۱- مراجع را در مرکز درمان قرار می‌دهد و او را عامل اصلی تصمیم‌گیری می‌داند. ۲- کیفیت رابطه مشاوره‌ای را مهمترین عامل در ایجاد شخصیت می‌انگارد. ۳- توجه زیادی به تکنیک ندارد، بلکه بر نگرش‌های مراجع و مشاور در جریان درمان تاکید دارد. ۴- در جریان مشاوره به جای تاکید بر اطلاعات، سوابق، تشخیص و تجویز بر محتوای احساسی و عاطفی اعمال و گفتار مراجع تکیه می‌کند. [۶]
شفیع‌آبادی، عبدا... و ناصری، غلامرضا، نظریه مشاوره و روان‌درمانی، ص۱۶۳، تهران، نشر دانشگاهی، ۱۳۸۰، چاپ هشتم.
در این روش اعتقاد بر آن است که، اگر مراجع در محیط مشاوره‌ای گرم و پذیرا قرار گیرد، خودش می‌تواند به حل مشکلاتش اقدام کند. از مشخصات عمده این روش آن است که، اولا مراجع، رهبری بخشی از فعالیت‌های جلسه مشاوره را بر عهده می‌گیرد و ثانیا، از آزمون‌های روانی استفاده چندانی به عمل نمی‌آید و در عوض بر ایجاد رابطه نیکوی مشاوره‌ای تاکید می‌شود. [۷]
شفیع‌آبادی، عبدا...، فنون و روش‌های مشاوره، ص۴۰، تهران، ترمه، ۱۳۷۲، چاپ ششم.
راجرز، اعتقاد چندانی به کاربرد آزمون در مشاوره نداشته و آن را مانعی در رشد عاطفی مراجع به شمار می‌آورد. به عقیده او آزمون، مقاومت مراجع را می‌افزاید، قبول مسئولیت او را به حداقل کاهش می‌دهد و در او نوعی وابستگی به مشاور به وجود می‌آورد. [۸]
شفیع‌آبادی، عبدا...، فنون و روش‌های مشاوره، ص۹۹، تهران، ترمه، ۱۳۷۲، چاپ ششم.
۴.۲ - هدف اصلیهدف اصلی درمان مراجع محور، رها کردن نیروهای تحقق بخشنده به مراجع است. اهداف جزئی‌تر آن، ایجاد یکنواختی و اتحاد بیشتر در اجزای شخص، کاهش اضطراب، افزایش میزان پذیرش خود و عواطف شخصی و افزایش درجه عینیت در مواجهه با واقعیات است. [۹]
شفیع‌آبادی، عبدا... و ناصری، غلامرضا، نظریه مشاوره و روان‌درمانی، ص۱۶۳، تهران، نشر دانشگاهی، ۱۳۸۰، چاپ هشتم.
راجرز در جریان درمان، همواره از تحمیل هدف‌ها بر مراجع پرهیز می‌کند. زیرا معتقد است که قضاوت اشخاص بالغ و سازگار بر پایه آن چیزی است که ذاتا برای وی ارضا کننده و شکوفاساز است. به نظر او، مراجع است که ابتکار عمل را به دست می‌گیرد و روند گفت‌وگو و جلسه درمان را هدایت می‌کند. وظیفه درمانگر، ایجاد شرایطی است که در آن مراجع بتواند دوباره به ماهیت اساسی خویش باز گردد و درباره این که کدام یک از راه‌های زندگی بیشتر ارضا کننده است تصمیم بگیرد. از آن‌جا که همه انسان‌ها در نظر راجرز افرادی مثبت و نیک‌سیرت هستند، بنابراین تصمیم‌های آنان نه تنها موجب خشنودی از خویشتن خواهد شد بلکه از آنان افرادی سالم و خودشکوفا خواهد ساخت. ویژگی اساسی دیدگاه راجرز عبارت از تشریح روشن تعدادی از فنون درمانی، تاکید بر نگرش و سبک هیجانی درمانگر و بی‌اهمیت قلمداد کردن برخی از روش‌های خاص است. ۵ - ویژگی‌های درمانگردر روان‌درمانی مراجع – محور، درمانگر باید دارای سه ویژگی اساسی باشد. آن سه عبارتند از: ۵.۱ - صداقتکه گاهی "همخوانی" نیز خوانده می‌شود، شامل خودانگیخته بودن (spontaneity)، پذیرا بودن (openness) و روراستی (authenticity) است. درمانگر، جلوه ساختگی و حرفه‌ای ندارد. یعنی احساسات و‌اندیشه‌هایش را به سادگی و بدون ریا با مراجع در میان می‌گذارد. درمانگر، تا‌اندازه‌ای با خودافشاگری صادقانه، الگویی را برای مراجع فراهم می‌آورد تا او نیز بتواند احساساتش را لمس و ابراز کند و مسئولیت آن‌ها را بپذیرد. ۵.۲ - توجه مثبت نامشروطاین همان چیزی است که راجرز آن را "شرط‌های ارزشمندی" می‌نامد. درمانگر مراجع محوری، مراجعان را آن طور که هستند می‌پزیرد، برای آنان ارزش قایل می‌شود و صمیمیت خالصانه‌ای ابراز می‌کند. حتی اگر رفتار آنان مورد تایید وی نباشد، تنها دلیل ارزشمند بودن مردم را، به سبب انسان بودن آن‌ها می‌داند. ۵.۳ - درک همدلانهعبارت است از توانایی مشاهده لحظه به لحظه جهان از دریچه چشمان مراجع و درک احساسات آن. [۱۰]
نیکخو، محمدرضا، مباحث عمده در روان‌درمانی، ص۴۸، تهران، انتشارات کتاب امروز، ۱۳۷۵، چاپ اول.
به نظر راجرز، برداشت از خویشتن، مرکز ثقل شخصیت مراجع است. اگر مراجع برداشت منفی از خویشتن داشته باشد و احساس کند که ارزشی ندارد، ادراک او محدود شده و تنها بر جنبه‌هایی که او را تهدید می‌کند پاسخ می‌دهد. وقتی تهدید وجود داشته باشد، مراجع به دفاع از خود می‌پردازد. در مشاوره شخص‌مدار به مراجع کمک می‌شود تا برخورد توام با همدلی و احترام را تجربه کند. برخوردی که در آن بتواند برای وجود خود معنایی بیابد و از توانمندی‌های خود آگاه شده و مسئولیت انتخاب راه خویش را بپذیرد. [۱۱]
احمدی، احمد، مشاوره و روان‌درمانی، ص۹۵، اصفهان، دانشگاه اصفهان، ۱۳۷۹، چاپ اول.
۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «روان درمانی مراجع – محور»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۴/۲۳. رده‌های این صفحه : روان‌درمانی | روان‌شناسی بالینی | روش‌های درمان در روان‌شناسی | علوم تربیتی | مباحث روان‌شناسی | مشاوره و راهنمایی | نظریه‌های درمان در روان‌شناسی
|